Czas na relaks – dlaczego jest tak ważny?

Dobrobyt psychiczny oraz zdrowie ludzkiego organizmu są znacząco związane z tym, czy i jak często pozwalamy sobie na odpoczynek oraz w jaki sposób odpoczywamy. Pomimo, że brzmi to prawdopodobnie sensownie dla większości z nas, to jednak we współczesnych czasach coraz więcej ludzi ma kłopot z wygenerowaniem czasu na relaks i odpoczynek. Tymczasem brak chwil, w których nie zajmujemy się niczym konkretnym, lub po prostu robimy to co sprawia nam przyjemność, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Jak to się dzieje i na co wpływa wypoczynek w naszym codziennym życiu?

Stres, niepokój, depresja

Badania dowodzą, że korzystanie z czasu wolnego w regularny i satysfakcjonujący sposób, ma wpływ między innymi na niwelowanie uczucia niepokoju, stresu oraz objawów depresji. Dzieje się tak głównie dlatego, że gdy skutecznie odpoczywamy, nasz poziom kortyzolu (zwanego potocznie „hormonem stresu”), znacznie obniża się, podobnie jak nasze ciśnienie i tętno. Regulacja poziomu stresu poprzez odpoczynek jest bardzo istotna dla naszego zdrowia gdyż nieleczony, przewlekły stres może przyczyniać się do obniżenia odporności naszego organizmu. Co więcej, regularne poświęcanie czasu na wypoczynek i pielęgnowanie naszych zainteresowań, pomaga nam osiągnąć uczucie radości, spełnienia i szczęścia, których niedobór może przyczyniać się do rozwinięcia objawów depresji. Specyficzne uczucie zadowolenia i zaangażowania, jakie odczuwają osoby, które oddają się ulubionym pasjom, takim jak na przykład wędkarstwo, czytanie książek czy uprawianie ogrodu, ma moc przeganiania stresu oraz trudnych myśli i ułatwia utrzymywanie naszej uwagi z dala od problemów, a bardziej w satysfakcjonującej chwili obecnej. Każda z takich chwil ma ogromne znaczenie, gdyż nasz umysł z natury woli parać się problemami niż zauważać, że coś jest po prostu dobre.

Kreatywność, twórczość, produktywność

Regularny wypoczynek poprawia nasze samopoczucie psychiczne i fizyczne, co przekłada się na podniesioną kreatywność i twórczość, zwiększoną motywację do działania i produktywność. Badania przeprowadzone poprzez odczytywanie aktywności obszarów mózgu odpowiedzialnych za kreatywność przy pomocy rezonansu magnetycznego ukazały, że wprowadzając się w stan wypoczynku i relaksu pobudzamy te obszary do działania. Dzięki temu zwiększamy nasze umiejętności twórczego myślenia, co pomaga nam dostrzec rozwiązania, których wcześniej mogliśmy nie widzieć.

Zapamiętywanie i przyswajanie wiedzy oraz nowych umiejętności

Czas wolny i odpoczynek mają także spory wpływ na zdolność zapamiętywania i przyswajania nowych informacji, a także wszelkie inne umiejętności, których właśnie nabywamy. Dowodzą temu liczne badania skupiające się na czynnikach, ułatwiających nam przyjmowanie i zatrzymywanie wiedzy oraz kształcenie nowych zdolności. Według tych badań robienie sobie przerw oraz wyznaczanie czasu na odpoczynek jest niezbędne, by nowa wiedza i umiejętności pozostały z nami na dłużej – a wystarczy nawet naprawdę krótki odpoczynek, by nasz mózg uporządkował i utrwalił nowe informacje. Odpoczynek pozwala nam nabrać energii i motywacji do działania, a także nabyć świeżego spojrzenia na zagadnienia, które mogły wydawać się nam zbyt trudne.

Postrzeganie odpoczynku a jego efektywność

Przeprowadzona w 2021 roku analiza badań dotyczących relaksu zwraca naszą uwagę na kolejny ciekawy element sztuki wypoczywania, a mianowicie na to, jaki wpływ na jego skuteczność ma nasze postrzeganie czasu wolnego. Okazuje się bowiem, że uważanie odpoczynku za stratę czasu czy lenistwo sprawia, że dużo trudniej nam się zrelaksować, a dobroczynne efekty odpoczynku są znacznie mniejsze, a nawet znikome. Co więcej, osoby uważające czas wolny za czas stracony cechują się podniesionym poziomem stresu i niepokoju, a także są bardziej podatne na rozwinięcie symptomów depresji. Zatem nasze przekonanie, że odpoczynek jest nieproduktywny i niepotrzebny nie tylko utrudnia nam odczuwanie przyjemności i uczucia spełnienia, płynących z wypoczynku i pielęgnowania naszych hobby, ale także negatywnie wpływa na nasze samopoczucie mentalne i fizyczne.

Jak skutecznie odpoczywać?

Jak wynika z badań naukowych, czas wolny i wypoczynek mają naprawdę duży wpływ na nasze samopoczucie i funkcjonowanie. Jak więc nauczyć się relaksować w taki sposób, żeby doświadczyć dobroczynnych efektów odpoczynku? Poniższe wskazówki mogą być pomocne we wsparciu samych siebie w sztuce odpoczywania.

Czas przeznaczony tylko i wyłącznie na odpoczynek

By zbudować umiejętność skutecznego wypoczywania warto zacząć od podstaw, a więc pomyśleć o wpleceniu czasu na odpoczynek w naszą codzienność. Niektórzy z nas mogą potrzebować zaznaczenia sobie takiego czasu w kalendarzu inni, korzystając z informacji jakie przesyła im organizm mogą bardziej spontanicznie zapewniać sobie chwile wytchnienia w trakcie codziennych aktywności. Jakkolwiek chcemy podejść do organizacji czasu wolnego, pamiętajmy, że warto się tym zająć w taki sposób, by chwile na relaks pojawiły się każdego dnia. Najważniejsze w skutecznym odpoczywaniu jest poświęcenie czasu tylko na daną czynność i nieodbieganie myślami do obowiązków, które czekają nas później. Zatem starajmy się być „sumienni” w odpoczywaniu.

Planowanie obowiązków

Jeśli mamy problem z wyznaczeniem czasu na relaks, powinniśmy się przyjrzeć swoim obowiązkom i zorganizować je w taki sposób, by na pierwszy plan wyznaczyć te najważniejsze i w pierwszej kolejności odhaczyć je z listy. Dzięki dobrej organizacji zobowiązań łatwiej nam będzie skorzystać z przerw od pracy, nawet w ciągu najbardziej zabieganego dnia oraz damy naszemu mózgowi odpocząć i skupić się tylko na relaksie.

Nadanie relaksacji wysokiego priorytetu

Niektórzy z nas mają problem z odpoczywaniem, ponieważ stawiają je poniżej codziennych obowiązków związanych z pracą czy domem. Jak wspomniano powyżej, nie należy lekceważyć wagi odpoczynku i uważać go za stratę czasu – powinien on być dla nas równie ważny, co inne zobowiązania. Warto przyjąć zasadę – „Im więcej pracuję tym więcej odpoczynku potrzebuję”, choćby po to, by praca którą wykonujemy, jeśli to ona jest naszym podstawowym priorytetem, była wykonana w wysoko jakościowy sposób. Bowiem to właśnie wypoczęty organizm jest najbardziej przygotowany do produktywności i efektywności.

Odłączyć się i dać mózgowi odpocząć

Bardzo istotnym elementem odpoczynku jest pełne skupienie się tylko na tym, co aktualnie robimy. Dzięki temu nasz mózg będzie miał możliwość zregenerować się, a my szybciej odczujemy dobroczynne skutki wypoczynku. Natrętne myśli o problemach, komplikacjach w pracy, czy innych życiowych trudnościach z jakimi aktualnie zmagamy się w naszym codziennym życiu, mogą zniweczyć jakość nawet najlepiej zorganizowanego wypoczynku. Zatem warto próbować świadomie wchodzić w momenty, które mają być dla nas regenerujące. W tym celu można na przykład próbować dyskutować z pojawiającymi się myślami, które generują nasz stres. Jeśli na przykład planujemy relaks podlagający na oddaniu się ulubionej lekturze i dostrzegamy, że nasz umysł zamiast skupić się na akcji książki, obmyśla jak poradzimy sobie podczas spotkania, które czeka nas następnego dnia, a którego się obawiamy, to w chwili, w której ten proces dostrzeżemy warto uzmysłowić sobie, że zamiast się regenerować właśnie doświadczamy fali stresu. Można wtedy powiedzieć sobie w duchu „To jest mój czas na relaks, kiedy on dobiegnie końca zajmę się obmyślaniem strategii jak przejść przez trudne spotkanie”, albo „Jeśli teraz pozwolę sobie odpocząć, uzupełnię swoją energię i zasoby, by jutro poradzić sobie na trudnym spotkaniu najlepiej jak potrafię”.

A co jeśli nie potrafię odpocząć?

Zdarza się tak, że wiedza o tym co jest zdrowe a co zdrowiu nie służy, paradoksalnie zamiast być pomocna, przysparza nam wiele stresu. Dzieje się tak wtedy, gdy posiadamy wiedzę dotyczącą zaleceń specjalistów a jednocześnie posiadamy świadomość, że z różnych powodów wcale nie wdrażamy tych zaleceń w życie. Taki dyskomfort pojawia się zapewne u palaczy, którzy widząc na paczkach papierosów niepokojące zdjęcia mające zniechęcić ich do palenia, wiedzą, że są już tak bardzo uzależnieni, że rzucanie palenia z dnia na dzień nie jest dla nich możliwe.

Idąc tym tropem, edukacja na temat ważnej roli odpoczynku może być dla wielu po prostu stresująca. Jeśli ktoś nie potrafi odpoczywać, gdyż jego kluczowe przekonania są takie, że tylko bycie w ciągłym ruchu czyni z takiej osoby kogoś potrzebnego i ważnego, lub nie wdraża odpoczynku gdyż ma kłopoty z organizacją czasu, nie tylko w sferze planowania czasu wolnego ale w ogóle, to informacja o tym, że brak odpoczynku jest szkodliwy może być dla takiej osoby źródłem ogromnego napięcia.

Stres jaki się wtedy wytwarza może być oparty na myśleniu „nie dbam o siebie jak należy”, „muszę koniecznie coś zmienić i to natychmiast”. Tracimy wtedy z oczu to, co przyświeca celowości wypoczynku, dlatego też ważne jest, by zrozumieć, że w kwestii odpoczynku nie musimy być perfekcyjni, tylko po prostu łapać chwile, które będą dla nas ukojeniem. Jednocześnie warto przyglądać się własnym myślom na temat odpoczynku oraz swoim przekonaniom, takim jak na przykład: „najpierw praca a później odpoczynek”, „na odpoczynek trzeba zasłużyć” czy „odpoczywanie to lenistwo” i próbować pracować z takimi myślami, które powodują, że codziennym odpoczynek staje się dla nas wyzwaniem trudnym do realizacji.

Tropiąc własne przekonania tego typu, możemy odnaleźć w sobie konkretną przeszkodę, która stoi za tym, że odpoczywamy zbyt mało. Warto również w momencie, gdy czujemy się zabiegani i przemęczeni a jednocześnie nie potrafimy dać sobie chwili wytchnienia, zadać sobie pytanie, które może być w takim zabieganiu szokujące: „A co by się stało gdybym teraz odpoczęła, odpoczął?” albo „Kim bym był, była gdybym teraz skorzystała, skorzystał z odpoczynku?”. Wewnętrzne reakcje na taki pomysł u osoby, która odpoczywa rzadko mogą być ciekawą bazą do głębszego zrozumienia powodów, które stoją za wewnętrznymi wzorcami nie sięgania po relaks.

Świadomy odpoczynek

Kiedy znamy zalety zdrowotne, które wynikają z odpoczynku oraz konsekwencje jego braku, łatwiej nam jest zrozumieć, że chwile relaksu, są czymś co powinniśmy regularnie sobie zapewnić w celu prewencji zdrowia oraz pielęgnowania własnego dobrostanu. Warto wiedzieć, że odpoczynek, to nie tylko te chwile, które poświęcamy na leżenie czy tak zwane „nic nie robienie”.

Odpoczynkiem są wszystkie te momenty, w których odczuwamy radość, spokój, przyjemność a jednocześnie nie robimy czegoś co mimo, że odpręża jest szkodliwe dla naszego zdrowia. Zatem palenie papierosów nie pełni takiej roli, ale przejażdżka na rowerze, jeśli lubimy taką aktywność, już tak.

Aby ułatwić sobie znajdowanie czynności, które mogą być dla nas relaksujące warto zadać sobie następujące pytania: „Co sprawia, że czuję radość? Co mnie relaksuje? Co powoduje, że zapominam o całym świecie?”. Wybrane za pomocą odpowiedzi na te pytania aktywności powinniśmy wplatać w naszą codzienność w taki sposób, by łącznie co najmniej 15 minut każdego dnia móc się oddawać którejś z nich. To pozwoli nam zatrzymać się na chwilę w biegu codziennych spraw, odpocząć i po prostu cieszyć się.

Moc świadomego wypoczynku, realizowanego właśnie w taki sposób, pozwoli nam nie tylko doświadczać przyjemnych emocji, ale także będzie chronić nasze zdrowie oraz podnosić jakość naszego życia. Aby zrobić rozeznanie w kwestii tego jak korzystasz z chwil odpoczynku i móc zacząć świadomie nim zarządzać, skorzystaj z karty pracy dołączonej do tego artkułu, która pomoże ci objąć refleksją tą sferę twojego życia. Odpoczynku powiem można, a nawet należy, się nauczyć!

Skorzystaj z karty, którą stworzyliśmy, by pomóc Ci nauczyć się odpoczynku. Znajdziesz ją tutaj.

Źródła:

1. Tonietto, G.N., Malkoc, S.A., Reczek, R.W. & Norton, M.I. (2021). “Viewing leisure as wasteful undermines enjoyment.” Journal of Experimental Social Psychology, 97. doi.org/10.1016/j.jesp.2021.104198

2. Trainor, S., Delfabbro, P., Anderson, S., & Winefield, A. (2010). “Leisure activities and adolescent psychological well-being.” Journal of Adolescence, 33, 173-186.

3. Havitz, M. & Dimanche, F. (1997). “Leisure involvement revisited: Conceptual conundrums and measurement advances.” Journal of Leisure Research, 29 (3), 245-278.

4. Yoed N. Kenett, Richard F. Betzel, Roger E. Beaty, “Community structure of the creative brain at rest,” NeuroImage, Volume 210, 2020, 116578, ISSN 1053-8119, https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2020.116578.