Czym jest empatia i czy można się jej nauczyć?

Temat empatii bywa coraz częściej poruszany w różnych środowiskach: na przykład osób wspierających rodziny, edukacyjnym, biznesowym, lekarskim, i tak dalej. Jej definicji też można znaleźć sporo. Chcąc zadbać o jasność, przedstawię tutaj definicję opartą o pracę dr Marshalla Rosenberga, psychologa klinicysty, twórcy NVC.

„Empatia to taki sposób pełnej skupienia obecności i słuchania drugiej osoby, aby za jej słowami, niezależnie od ich treści, odnajdywać uczucia i stojące za nimi ważne dla tej osoby potrzeby.”

Ciekawa jestem jak odbieracie tę definicję? Zgadzacie się z nią? A może nie? Może mieliście do tej pory inne rozumienie słowa “empatia”.

Elementy empatii

Zwróćcie uwagę na zawartych w niej kilka, istotnych z mojej perspektywy, elementów.

Pierwszy to obecność. Rozumiem to jako naszą uważność, przekierowywanie uwagi na jakiś czas na drugą osobę z intencją zrozumienia w pełni tego, co chce mi przekazać, o niej, o mnie, o naszej relacji, o innych ważnych dla niej kwestiach.

Drugi element to słuchanie, w dodatku takie, aby za słowami odnajdywać uczucia i stojące za nimi potrzeby- niezależnie od treści. Jest to umiejętność aktywnego słuchania drugiej osoby, dzięki której, nawet jeśli sama treść jest dla nas “trudna”, próbujemy dotrzeć do tego, co tak naprawdę chce nam przekazać. Niekiedy warstwa językowa nie oddaje prawdziwego sensu naszej wypowiedzi, co finalnie prowadzić może do nieporozumień.

Na przykład: wyobraźcie sobie, że mam 13-letnią córkę, która właśnie wróciła ze szkoły.

Powiedziałam jej na przywitanie: “Ale się cieszę, że jesteś, pomożesz mi przy przygotowaniu kolacji?”, a w odpowiedzi dostałam: “Tylko to jest dla Ciebie ważne! Żeby było posprzątane i ugotowane!”.

Mogłabym zareagować na jej słowa w sposób nawykowy, mówiąc na przykład: “To nieuprzejme z Twojej strony tak się do mnie odzywać.” lub “Ten dom to nie hotel.”

Jednocześnie w tym podejściu uczymy się, jak dotrzeć do sedna wypowiedzi córki.

Marshall Rosenberg mawiał, że “wszystko, co ludzie mówią to proszę i dziękuję”.

O co prosi mnie przykładowa córka? Być może jest zmęczona i potrzebuje zrozumienia, a może jest zaskoczona, bo ważny jest dla niej kontakt z mamą.

Mogłabym zapytać: “Ojej, zaskoczyła Cię moja prośba? Chciałabyś najpierw się przywitać, pogadać trochę, a potem dopiero zająć się innymi sprawami?”.

Zauważcie, że ja tutaj nie diagnozuję, a pytam. Takie diagnozowanie mogłoby utrudnić kontakt między nami.

Nie reagować

Być może zaczynacie sobie myśleć, że to trudne tak reagować? Rzeczywiście, może to być wyzwaniem, szczególnie jeśli mama sama nie ma zasobów, jest zmęczona, sfrustrowana, przytłoczona. W NVC mówimy o empatii dla siebie, czyli takiej umiejętności kontaktowania się ze sobą, sprawdzania swoich uczuć i potrzeb, lepsze rozumienie siebie, by reagować z bardziej świadomego wyboru, a nie reaktywności. To tak, jak z maską tlenową w samolocie, instruowani jesteśmy, że gdyby zabrakło tlenu w samolocie i spadłyby maski, to należy założyć ją najpierw na siebie a potem na dziecko. Podobnie jest z empatią. Dopiero gdy sobie ją okażemy, możemy zadbać o swoje zasoby i finalnie mieć więcej przestrzeni by wysłuchać empatycznie drugą osobę.

Kolejny ważny element to uczucia i potrzeby. Uczucia są dla nas sygnałami o tym, że jakaś potrzeba jest zaspokojona lub niezaspokojona, są tak zwanymi “potrzebowskazami”, dlatego warto się im przysłuchiwać i brać je na poważnie. Jeśli je zignorujemy, może ominąć nas ważna informacja o nas samych, o naszych zasobach lub informacja o innych, ich zasobach, granicach.

Tak rozumiana empatia, zarówno dla sie siebie, jak i dla innych, jest postawą i umiejętnością, których można się nauczyć.

Jeśli tematy związane z  empatią, relacjami, komunikacją, emocjami przykuwają Twoją uwagę, to zapraszam serdecznie do udziału w programie “ Empatyczne relacje”.